O‘zbekistonda startap loyihalari va venchur moliyalashtirish ekotizimini rivojlantirish

O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2024-yil 14-oktyabrda PF-357-sonli Qarorni imzoladi. Ushbu Qaror bilan “Raqamli startaplar dasturi” tasdiqlandi. Mazkur dastur raqamli texnologiyalar sohasidagi startap loyihalarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan. Bu O‘zbekistonning mintaqadagi yangi startap markaziga aylanish yo‘lidagi muhim qadamdir. Dastur mamlakatning raqamli ekotizimini rivojlantirish va yangi sarmoyalarni jalb etish orqali innovatsion kompaniyalarning o‘sishi qulay uchun sharoit yaratadi.

Qarorga muvofiq, 2024-2026-yillarda startap loyihalari ekotizimini rivojlantirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi” tasdiqlandi. Unda mamlakat startaplarini qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirishga ko‘maklashish mexanizmlari, IT Park Uzbekistan huzurida venchur fondini tashkil etish, startaplar uchun “tartibga solish qumdoni” yaratish, startap ekotizimini rivojlantirish bo‘yicha Muvofiqlashtiruvchi kengashni tuzish ko‘zda tutilgan.

Barchasini tartib bilan ko‘rib chiqamiz.

Hujjatga ko‘ra, Dasturda yuridik shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tgan va O‘zbekiston Respublikasi rezidenti hisoblangan startaplar ishtirok etishi mumkin. Bundan tashqari, ular quyidagi talablarga javob berishi lozim:

• faoliyat muddati — 6 oydan 7 yilgacha bo‘lishi;
• kalendar yil uchun umumiy daromad 10 milliard so‘mdan oshmasligi;
• inkubatsiya yoki akseleratsiya dasturi muvaffaqiyatli yakunlanganligini tasdiqlovchi hujjatga ega bo‘lishi;
• yuqori o‘sish va xorijiy bozorlarga chiqish salohiyatiga ega raqamli texnologiyalarga asoslangan biznes modeliga ega bo‘lishi;
• startap loyihalari ekotizimi platformasida ro‘yxatdan o‘tgan bo‘lishi.

Shuningdek, startap loyihalari ekotizimini rivojlantirishga yo‘naltirilgan venchur fondlari hamda xususiy investorlar va startap loyihalari uchun akseleratsiya va inkubatsiya dasturlarini tashkil etish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatuvchi tadbirkorlik subyektlar ham dastur ishtirokchilari bo‘lishi mumkin.

Dastur raqamli startaplarni rivojlantirishni jadallashtirish, innovatsiyalarni rag‘batlantirish va O‘zbekistonda texnologik tadbirkorlik uchun qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida ishtirokchilar uchun taqdim etiladigan bir qator kompleks chora-tadbirlar va qo‘llab-quvvatlash mexanizmlarini nazarda tutadi.

Qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• boshqaruvi ostidagi investitsiya aktivlari qiymati 50 million AQSH dollaridan ko‘p bo‘lgan xorijiy venchur jamg‘armalarining investitsiyalariga teng bo‘lgan investitsiya mablag‘larini ajratish, bunda ajratilgan mablag‘lar 100 ming AQSH dollaridan oshmasligi lozim;
• kamida 100 mln AQSH dollari miqdorida investitsiyalarni jalb qilgan yetakchi xalqaro akseleratsiya dasturlarida ishtirok etish xarajatlarining 50 foizigacha, shuningdek, Raqamli texnologiyalar vazirligi tomonidan tasdiqlangan ro‘yxatga muvofiq qoplash. Bunda xarajatlar 20 ming AQSH dollaridan oshmasligi va tadbirkorlik, biznes hamda korporativ yo‘nalishlar bo‘yicha kurslarda ta’lim olish va sertifikatlar qo‘lga kiritish bilan bog‘liq bo‘lishi shart;
• inkubatsiya va akseleratsiya dasturlarini amalga oshiruvchi tadbirkorlik subyektlar uchun mentorlar va trenerlarni jalb qilish bilan bog‘liq xarajatlarning 50 foizigacha, biroq 50 ming AQSH dollaridan oshmaydigan miqdorda qoplash;
• intellektual mulk obyektlari va tovar belgilarini patentlash hamda ro‘yxatdan o‘tkazish xarajatlarini qoplash;
• IT Park direksiyasi huzuridagi Venchur fondi tomonidan startap-loyihalar uchun 300 mln so‘mgacha miqdorda Markaziy bank asosiy stavkasidan 4 foiz band yuqori stavkada garovsiz moliyaviy qarz mablag‘larini ajratish.

Shuningdek, Prezident Qaroriga ko‘ra, IT Park Uzbekistan huzurida mas’uliyati cheklangan jamiyat shaklidagi venchur jamg‘arma tashkil etiladi. U Dasturga ajratilgan mablag‘lar hisobidan ustav fondi 10 mln AQSH dollari miqdorida bo‘lgan raqamli texnologiyalar sohasidagi startap loyihalarni moliyalashtiradi. 

Qarorga muvofiq, Davlat aktivlarini boshqarish agentligi bir oy ichida “UzVC” milliy venchur jamg‘armasining barcha moddiy-texnik ta’minotini, shuningdek, uning ustav kapitalidagi davlat ulushini nominal qiymati bo‘yicha Iqtisodiyot va moliya vazirligiga o‘tkazadi.

“UzVC” milliy venchur fondi faoliyati venchur jamg‘armalarni  moliyalashtiruvchi “Fondlar fondi” sifatida  qayta tashkil etilmoqda. “Fondlar fondi” oldiga quyidagi vazifalar qo‘yiladi:

• investitsiya portfellarini shakllantirish va ularga mahalliy hamda xorijiy investorlarni jalb qilish;
• xalqaro moliya institutlari va homiy tashkilotlarning grantlari va qo‘shma moliyalashtirish mexanizmlarini jalb etish;
• ajratilgan mablag‘lardan kam bo‘lmagan miqdorda moliyaviy resurslar ajratish sharti bilan o‘z moliyaviy mablag‘larini xorijiy va mahalliy venchur fondlarga talab asosidagi mexanizm bo‘yicha ishonchli boshqaruvga topshirish.

Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi Raqamli texnologiyalar vazirligiga 5 yil muddatga 50 million dollar miqdorida foizsiz kredit ajratilishini ta’minlaydi. Kredit 2025-yil 1-yanvarda Raqamli texnologiyalar vazirligining so‘roviga binoan ajratiladi, keyinchalik mablag‘lar maqsadli ravishda Dasturni amalga oshirish va raqamli texnologiyalar sohasida venchur fondini tashkil etishga yo‘naltiriladi.

Raqamli texnologiyalarni rivojlantirish jamg‘armasi startap-loyihalardagi ulushlarni sotishdan olingan daromadlar, shuningdek qonunchilikda taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan shakllantiriladi.

Ustav fondida davlat ulushi 50 foizdan ortiq bo‘lgan tijorat banklari va xo‘jalik jamiyatlariga quyidagilar ruxsat etiladi:

• venchur jamg‘armalar tashkil etish, venchur investitsiyalarni amalga oshirish hamda ishonchli boshqarish shartnomasi asosida boshqa venchur jamg‘armalarga o‘z mablag‘larini o‘tkazish;
• startap-loyihalar uchun foydalanilmayotgan ko‘chmas mulk obyektlari va texnik vositalardan ulush evaziga foydalanishni ko‘zda tutuvchi “startap-studiyalar” tashkil etish;
• “startap-studiyalar”ni IT Park Uzbekistan, uning filiallari va startap ekotizimida ishtirok etuvchi boshqa tashkilotlarga operativ boshqaruv huquqi asosida taqdim etish;
• ko‘chmas mulk obyektlarini startap-loyihalar ekotizimi platformasida ro‘yxatdan o‘tgan startap-loyihalarga ijara daromadlarini o‘zida saqlab qolish huquqi bilan bevosita ijaraga berish;
• bir moliya yili davomida mazkur startap ustav fondining (kapitalining) kamida 5 foiziga egalik qilish sharti bilan umumiy qiymati 500 mln so‘mgacha bo‘lgan axborot tizimlari va dasturiy mahsulotlarni joriy etish uchun startapdan bitta shartnomani to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarid qilish;
• o‘zini o‘zi band qilgan shaxslar uchun bir moliya yili davomida qiymati 2 million so‘mdan oshmagan, ammo jami 200 mln so‘mdan ko‘p bo‘lmagan bir martalik xizmatlar (ishlar) bo‘yicha  buyurtmalarni Raqamli texnologiyalar vazirligi tomonidan tasdiqlangan ro‘yxat asosida mahalliy raqamli platformalarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri rasmiylashtirish.

Shuningdek, Qarorga ko‘ra, 2025-yil 1-yanvardan 2027-yil 1-yanvarga bo‘lgan qadar Dastur doirasida raqamli startaplar sohasida “Tartibga solish qumdoni” maxsus huquqiy rejimi joriy etiladi.

Bunda, Raqamli texnologiyalar vazirligi tomonidan joylashtiriladigan va aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga, jumladan aholining turli qatlamlari bandligini ta’minlashga qaratilgan startap-loyihalarning reklamasi ijtimoiy axborot sifatida tan olinadi.

Hujjatga asosan, startap-loyihalar ekotizimini rivojlantirish bo‘yicha Muvofiqlashtiruvchi kengash tuziladi va uning zimmasiga quyidagi vazifalar yuklanadi:

• Dastur doirasidagi ishlarni muvofiqlashtirish, chora-tadbirlar rejasi ijrosini nazorat qilish, shu jumladan “startap-studiyalar””, inkubatorlar va akseleratsiya markazlarini tashkil etish, yuzaga keladigan masalalarni ko‘rib chiqish va hal etish, shuningdek, ushbu masalalar yuzasidan vazirlik va idoralar rahbarlarining hisobotlarini tinglash;
• Dastur ishtirokchilari uchun ko‘zda tutilgan qo‘llab-quvvatlash mexanizmlarini qo‘llash tartibini belgilash;
• startap-loyihalar ekotizimini takomillashtirish va venchur kapital bozorini rivojlantirish bo‘yicha “yo‘l xaritalari”ni har yili tasdiqlash.

Shu bilan birga, Muvofiqlashtiruvchi kengash har chorakda startap loyihalarni qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlarining samaradorligini tahlil qilish uchun majlislar o‘tkazadi.

Prezident Qarori O‘zbekiston va uning yuqori malakali mutaxassislariga raqamli texnologiyalar sohasida startaplar yaratish uchun kengroq imkoniyatlar taqdim etadi, shuningdek, startaplarni rivojlantirish va yangi investitsiyalarni jalb qilish uchun yangi istiqbollar ochadi. Bundan tashqari, startap ekotizimining rivojlanishi yangi yuqori maoshli ish o‘rinlarining paydo bo‘lishiga va mamlakatning raqamli infratuzilmasini mustahkamlashga xizmat qiladi, uning iqtisodiy taraqqiyotini qo‘llab-quvvatlaydi.