Oʻzbekistonga venchur mablagʻlari kelib tushdi

Aprel oyida islomiy moliya tamoyillari asosida faoliyat yurituvchi Oʻzbekistonning “IMAN” startapi xalqaro jamg‘arma va 500 Global akseleratoridan investitsiyalarni jalb qildi.

Ushbu kelishuv hozirda mamlakatda sodir boʻlayotgan tendensiyani yaqqol aks ettiradi – mahalliy startaplar nihoyat venchur pullarimuvaffaq boʻlishdi.

Ilgari qanday boʻlgan

O‘zbekistonda investorlar har doim bor edi, biroq ular biznes farishtalari – tadbirkorlar bo‘lgan, agar ularga g‘oya va uning ortida turgan shaxs yoqsa, pul berishardi.

Koʻpincha IT bilan bogʻliq boʻlmagan yirik kompaniyalarning egalari oʻz bizneslarini boshlashga qaror qilgan xodimlarining loyihalariga sarmoya kiritganlar.

Masalan, MyTaxi shu tarzda paydo boʻldi, u hozirda eng yirik taksi agregatorlaridan biriga aylandi.

Bir qator sabablarga koʻra mamlakatda institutsional investorlar yoʻq edi, ularni uch qismga boʻlish mumkin.

Birinchidan, bozor. Aslida, u yoʻq edi, chunki startaplarga pul jalb qilish madaniyati boʻlmagan.

Ikkinchidan, qonunchilik. Bozorda qiziqarli startap paydo boʻlgan va unga sarmoya kiritishga tayyor kompaniyalar boʻlsa ham, buni qilish muammoli edi.

Qonunchilik bazasida venchur investitsiyalar tushunchasi yoʻq edi va bir kompaniya boshqasiga investitsiya kiritish jarayonining oʻzi hech qanday tarzda tartibga solinmagan.)

Uchinchidan, investitsiya muhiti. Investitsiya muhiti yaxshi emas edi, shuning uchun xorijiy investorlar Oʻzbekistonga borishmagan.

Bu va boshqa to‘siqlar (sekin va qimmat internet, valyuta cheklovlari, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanmasligi) startapchilarga mablag‘ topishni qiyinlashtirdi, bu esa loyihalarning sekin oʻsishiga va tez oʻlishiga olib keldi.

Nimalar oʻzgardi

2017-yil kirib keldi.

O‘zbekistonda valyutani liberallashtirish amalga oshirildi, shundan so‘ng respublika xalqaro biznes xaritalarida yana paydo bo‘ldi.

Xorijiy tadbirkorlar, kompaniyalar va pullar mamlakatga kirib kelishdi, chunki sarmoya kiritish va foyda olish yanada qiziqarli boʻldi.

Shu yili davlatning pozitsiyasi oʻzgardi. Agar bundan oldin internetga tahdid sifatida qarashgan boʻlsa, endi texnologiya bilan shugʻullanish ragʻbatlantirila boshlandi.

Birinchi qadamlardan biri, startaplarni qo‘llab-quvvatlashga ixtisoslashgan “Mirzo Ulugbek Innovations Center”ning tashkil etilishi bo‘ldi. Keyinchalik ushbu ish IT Park tomonidan davom ettirildi va kengaytirildi.

Shu bilan bir vaqtda xorijiy kompaniyalar bilan aloqalarni yoʻlga qo‘yish, O‘zbekiston nufuzini yuksaltirish, mamlakatda turmush darajasini oshirish, IT mutaxassisliklarini ommalashtirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi.

2018-yilda IT kompaniyalarni moliyalashtirish mexanizmlarini tartibga soluvchi Prezident farmoni chiqarilgandan so‘ng amalga oshirilgan qonunchilik bazasini yaratish qolgan edi.

Shundan soʻng xorijiy va mahalliy fondlar paydo boʻla boshladi, akseleratorlar ochildi, birinchi bitimlar tuzildi, ammo asosiy muvaffaqiyatga bir necha yil oʻtgach erishildi.

“Venchurli” 2022-yil

Bozor shakllanganiga, qonunchilik bazasi paydo bo‘lganiga, investitsiya muhiti yaxshilanganiga qaramay, O‘zbekistonda hali ham kelishuvlar kam edi.

Buni dastlabki yillar sinov va testlarga sarflangani bilan izohlash mumkin. Startaplarga MVP yaratish uchun va fondlarga yangi sharoitlarni oʻrganish uchun vaqt kerak edi.

2022-yilda ushbu ikki parallellik nihoyat oʻzaro kesishib oʻtdi. 12 oy ichida institutsional investorlar 20 dan ortiq startaplarni moliyalashtirdi, bu mutlaq rekord boʻldi.

Pul jalb qilgan loyihalar orasida Jett, ArzonApteka, Sello, Allgood, Multicard, Ox Resto, Sug‘urta Bozor, Yoto, Multibank, Pro Tok mavjud.

Agar sohalar nuqtai nazaridan qarasangiz, biznesni avtomatlashtirish boʻyicha koʻplab tizimlarni (restoranlar, doʻkonlar), turli bozorlarni (taʼlim, oziq-ovqat) va fintech (toʻlovlar, e-com, fond bozori) ni koʻrishingiz mumkin.

Mablagʻlar odatda dastlabki bosqichlarda investitsiya qilinadi. Pul evaziga ular kompaniyaning bahosi va sarmoya miqdoriga qarab 5% dan 25% gacha boʻlgan ulushni soʻrashadi.

Investitsiyalar miqdori nisbatan kichik ($50 000 va undan koʻp), ammo bu bozor hali rivojlanmaganligi sababli, pul hali ham juda qimmat turadi.

O‘zbekistonda investitsiya madaniyati endigina shakllanayotganiga qaramay, 2023-yilga kelib mamlakatda 10 ta venchur fondi mavjud edi:

• Semurg Ventures
• Altergate
• Uzcard Ventures
• UzVC
• RB ASIA
• YELLOWROCKETS.VC
• Sturgeon Capital
• Fort Ross Ventures
• Aloqa Ventures
• MOST Ventures

Bular asosan xorijda joylashgan xususiy kompaniyalar va davlat tashkilotlarining loyihalari.

Startaplarni moliyalashtirishdan tashqari, fondlar hali ham bozorni rivojlantirishda ishtirok etmoqdalar.

Masalan, 2022-yilda IT Park, Aloqabank va Aloqaventures korporativ akseleratorni ishga tushirdilar.

Umuman olganda, bu IT-tadbirkorlikni rivojlantirish dasturi, yangi xizmatlar va mahsulotlarni sinovdan oʻtkazish uchun platformadir.

Shu va boshqa tashabbuslar lozim va lobud, chunki venchur faqat ekotizim mavjud boʻlganda muvaffaqiyatli boʻlishi mumkin.

2022-yilda O‘zbekiston hozir bunga har qachongidan ham yaqinroq ekanini ko‘rsatdi.

Muallif haqida ma’lumot:

Timurmalik Elmuradov — tahlilchi, R&D mutaxassisi, “Oliy iqtisodiyot maktabi” tadqiqot universiteti magistri.

“Skartaris cho‘qqisi (https://t.me/skartariss)” - O‘zbekistondagi biznes, bozor va texnologiyalar haqidagi yetakchi Telegram-kanal muallifi.

“Univer Club Family” (Rossiya) kompaniyalar guruhi, Daryo.uz internet nashrida rivojlanish uchun mas’ul bo‘lgan, Spot.uz sayti sobiq rahbari va ta’sischisi.