IT Park qanday qilib kompaniyalarni rezidentlikdan mahrum qiladi?

2023-yil boshidan buyon IT Park 236 ta kompaniyani rezidentlik maqomidan mahrum qildi. Buning sababi — IT Park rezidenti maqomi doirasida oʻz majburiyatlarini bajarmaslik.

Ha, rezident maqomi nafaqat huquq va imtiyozlar, balki majburiyatlardir. Kompaniyalar bir nechta oddiy talablarga rioya qilishlari kerak, ularning asosiylari:

• tasdiqlangan faoliyatlar roʻyxati boʻyicha ishlash;
• har chorakda bir marta faoliyati toʻgʻrisida hisobot taqdim etish;
• yilda bir marta audit oʻtkazish va xulosa nusxasini IT Parkka yuborish.

IT Park doimiy ravishda oʻz rezidentlarini tahlil qilib boradi va agar qoidabuzarliklar aniqlansa, ularni maqomidan mahrum qiladi.

Bunday kompaniyalar toʻgʻrisidagi maʼlumotlar belgilangan tartibda Oʻzbekiston Respublikasi Davlat budjetiga ularni toʻlash majburiyatlari tiklangan holda imtiyozlarni bekor qiladigan soliq organlariga yuboriladi.

Aytgancha, kamchiliklarni tuzatgan holda, maqomni tiklash mumkin.

Nima uchun IT-kompaniyalarga imtiyozlar beriladi va bu qanchalik samarali

IT Park rezidenti boʻlish juda foydali. Avvalo, siz katta miqdordagi mablagʻni tejashingiz va kompaniyani yanada rivojlantirishga sarmoya kiritishingiz mumkin, chunki bu yerda soliq imtiyozlari mavjud.

Taqqoslash uchun:

Stavka	Rezidentlar	Norezidentlar
Korporativ soliq	0%	5-12%
Ijtimoiy soliq	0%	12%
Daromad solig‘i	7,5%	12%
Xizmatlar importi uchun QQS	Yo‘q	Bor

Oʻzbekistonda oʻtgan yillardan farqli oʻlaroq, endi imtiyozlar asosan alohida kompaniyalarga emas, balki butun sanoat tarmoqlariga ajratilmoqda.

ITʼga kelsak, ular butun sektorning rivojlanishini tezlatish va oʻtkazib yuborilganlarni qoplashga qaratilgan.

IT Park rezidentlari kamroq soliq toʻlashlari evaziga, oʻz xodimlarini koʻpaytirish, yangi sohalarni oʻzlashtirish, tashqi bozorlarga chiqish va boshqa yoʻnalishlarga koʻproq mablagʻ sarflashlari mumkin.

Bundan tashqari, imtiyozlar ITʼni oʻz biznesini yaratish yoki uni Oʻzbekistonga koʻchirishni istaganlar uchun juda jozibali sohaga aylantiradi.

Misol uchun, bu bir necha oʻnlab xorijiy kompaniyalarning Oʻzbekistonga koʻchib oʻtishiga turtki boʻlgan TashRush dasturida yaxshi koʻmak boʻldi.

Bu imtiyozlar tufayli davlat byudjetiga kamroq pul tushayotgandek tuyulishi mumkin, ammo yoʻq — bu faqatgina eksport kabi boshqa kanallar orqali kattalashgan hajmda qaytib keladigan investitsiyalarning bir turi.

Bundan tashqari, imtiyozlar zamonaviy Oʻzbekiston sharoitida eng muhim vazifalardan biri boʻlgan yangi ish oʻrinlarini yaratishni jadallashtirishga yordam beradi.

Bunday yondashuv ishlayotganini IT Parkning 2022-yil yoki 2023-yilning birinchi yarmidagi faoliyati natijalari misolida koʻrish mumkin.

Nimaga baʼzi rezidentlar talablarga rioya qilishmaydi?

Yuqorida taʼkidlab oʻtilganidek, kompaniya imtiyozlardan foydalanishi mumkin boʻlgan shartlar juda oddiy va bajarilishi oson.

Rezidentlardan hech qanday maxsus narsa talab qilinmaydi — shunchaki IT bilan shugʻullanish, hisobotlarni yashirmaslik va audit oʻtkazish kerak.

Oʻzbekistondagi koʻplab kompaniyalar allaqachon bularning barchasini hech qanday imtiyozlarni koʻzlamasdan amalga oshirilmoqda, chunki bu ularning manfaatlariga mos keladi — hisobot biznesdan boxabar boʻlib turishga, audit esa tashqaridan xolis baho olishga imkon beradi.

Biroq, ushbu oddiy talablarni bajarmaydigan rezidentlar hali ham mavjud. Ularni shartli ravishda uchta katta guruhga boʻlish mumkin:

1. Faqat imtiyozlardan foydalanmoqchi boʻlgani uchun oʻzini IT sifatida namoyon qilishga urinayotganlar;
2. Qasddan yoki tasodifan hisobotlarni oʻz vaqtida taqdim etmagan va audit oʻtkazmaganlar;
3. Haqiqatan ham oʻz faoliyatini olib bormaydiganlar (toʻxtatgan yoki hatto boshlamaganlar).

IT Park bunday kompaniyalarni arizalarni koʻrib chiqish bosqichidayoq aniqlashga harakat qiladi, shuning uchun aksariyat hollarda kompaniyalar ish boshida yoki ularning faoliyatida biror narsa oʻzgarganda rezident maqomidan mahrum boʻlishadi.

Talablarga rioya qilmaydiganlarning barchasini darhol aniqlashning iloji yoʻq, chunki, masalan, kompaniya uch oydan keyin hisobotni topshiradimi yoki yoʻqmi, nomaʼlum.

Agar topshirsa, unda hammasi yaxshi, kompaniya imtiyozlardan foydalanadi, oʻsadi va rivojlanadi. Aks holda, rezidentlik maqomi darhol bekor qilinadi, kompaniya toʻgʻrisidagi maʼlumotlar keyinchalik ular bilan shugʻullanadigan soliq organlariga yuboriladi.

Nima uchun monitoring zarur

Oʻzbekistonda IT Parkdan tashqari, kompaniyalarga shunga oʻxshash imtiyozlarga ega rezidentlik maqomini beruvchi yana bir qancha tashkilotlar faoliyat koʻrsatmoqda.

Shu bilan birga, rezidentlarni doimiy monitoring qilish zarur, chunki berilayotgan imtiyozlar ulardan bemaqsad foydalanishni xohlaydigan kompaniyalarni jalb qiladi.

Bu doimiy katta masʼuliyat sohasi boʻlib, shunga mos ravishda munosabatda boʻlish lozim.

Aks holda, texnologik kompaniyalar uchun imtiyozlar gʻoyasi obroʻsizlantirilishi xavfi katta, bu esa Oʻzbekistonga hozir kerak boʻlgan oxirgi narsa.

Muallif haqida ma’lumot:

Timurmalik Elmuradov — tahlilchi, R&D mutaxassisi, Moskvadagi “Oliy iqtisodiyot maktabi” magistri.

“Skartaris cho‘qqisi” — O‘zbekistondagi biznes, bozor va texnologiyalar haqidagi Telegram-kanal muallifi. Univer Club Family” (Rossiya) kompaniyalar guruhi, Daryo.uz internet nashrida rivojlanish uchun mas’ul bo‘lgan, Spot.uz sayti sobiq rahbari va ta’sischisi.